Kwestia ta uregulowana została w kodeksie pracy, w rozdziale IIa. Zgodnie z tą zasadą pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność.
Czym jest działanie konkurencyjne?
Jest nim podjęcie działalności zarobkowej poprzez prowadzenie własnej działalności gospodarczej lub poprzez podjęcie zatrudnienia u osoby trzeciej, jeżeli praca ta choćby w małym stopniu jest zbieżna z pracą świadczoną na rzecz dotychczasowego pracodawcy.
Nad powyższą kwestią pochylił się Sąd Apelacyjny w Szczecinie, który w wyroku z dnia 29 września 2016 r., sygn. akt III APa 2/16 zważył, iż: ,,Istotnym jest, że do naruszenia zakazu wystarczające jest podjęcie pracy u przedsiębiorcy będącego konkurentem dotychczasowego pracodawcy, bez względu na to, na jakim stanowisku lub w jakich charakterze pracownik jest zatrudniony u nowego pracodawcy.”
Zakaz konkurencji określony w umowie o pracę:
Zakres zakazu konkurencji określa się w umowie. Może być częścią umowy o pracę, bądź też odrębną umową. Zakaz ten może obowiązywać zarówno w czasie trwania stosunku pracy, jak i po jego rozwiązaniu. Wówczas w umowie określa się okres obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokość odszkodowania jakie należy się pracownikowi za wypełnianie zakazu konkurencji. Odszkodowanie to nie może być niższe od 25% wynagrodzenia za pracę, jakie otrzymywał on przed ustaniem stosunku pracy.
W sytuacji, gdy zakaz konkurencji obowiązywał w czasie trwania stosunku pracy, czy czasu na jaki została podpisana umowa zlecenia, czy umowa o dzieło przestanie on obowiązywać razem z rozwiązaniem wskazanych umów.
Zakaz konkurencji- przykłady:
Gdy osobę A wiąże zakaz konkurencji na okres 6 miesięcy po rozwiązaniu stosunku pracy w firmie Z, działającej w branży kosmetycznej, której głównym obszarem działalności jest produkcja lakierów do paznokci będzie chciała podjąć zatrudnienie w firmie X, która zajmuje się sprzedażą lakierów do paznokci innej marki złamie zakaz konkurencji.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 września 2008 r., sygn. akt I PK 27/08 zważył, iż: ,,Obowiązkom wynikającym z umowy o zakazie konkurencji (art. 1011 i art. 1012 k.p.) uchybia jedynie taka działalność pracownika, która jest przez niego rzeczywiście prowadzona, adresowana jest do tego samego kręgu odbiorców, choćby częściowo pokrywa się z działalnością pracodawcy i realnie zagraża jego interesom.”
W przytoczonym powyżej przykładzie uchybienie takiego zakazu będzie miało miejsce bowiem pracodawcy działają w podobnej branży, a więc są konkurentami.
Co w sytuacji, gdy:
Pani X jest byłym pracownikiem firmy ubezpieczeniowej Y, pozyskała dla tejże firmy bardzo wielu klientów, dobrze poznała rynek, dlatego też chciałaby otworzyć działalność gospodarczą, w której zajmowałaby się sprzedażą ubezpieczeń. Z firmą ubezpieczeniową Y wiąże ją umowa o zakazie konkurencji, w której nie określono czasu w którym zakaz ten obowiązuje oraz odszkodowania jakie przysługuje Pani X z powodu stosowania się do zakazu konkurencji.
Czy zakaz konkurencji w takiej formie jest skuteczny? Czy Pani X może założyć działalność gospodarczą?
Jak wynika z art. 1012 kodeksu pracy w przypadku umów o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy należy określić okres, przez jaki umowa ta będzie obowiązywała. W przytoczonym przykładzie nie wypełniono ustawowego obowiązku, zatem zakaz konkurencji jest nieskuteczny. Nie ma przeszkód, by Pani X prowadziła działalność gospodarczą, zajmująca się sprzedażą ubezpieczeń.
Przez jaki okres może obowiązywać pracownika zakaz konkurencji?
Przepisy nie regulują kwestii okresu obowiązywania zakazu konkurencji. Zależy więc to od ustaleń poczynionych przez strony.
Czy zatem okres ten może być dożywotni?
Nie. Zapis taki naruszałby art. 3531 kodeksu cywilnego, a mianowicie zasadę swobody umów. Sprzeciwiałby się on zasadom współżycia społecznego. Osoba, która zostałaby dożywotnio pozbawiona możliwości podjęcia nowej pracy w konkretnym zawodzie, zgodnym z jej wykształceniem.
Czy w umowie o zakazie konkurencji można nie określić okresu jego obowiązywania?
Nie, jest on bowiem koniecznym elementem umowy o zakazie konkurencji. W sytuacji, gdy umowa nie będzie określała terminu jego obowiązywania, umowa taka staje się nieważna.
Jak podkreślono powyżej koniecznym elementem umowy o zakazie konkurencji jest określenie terminu jego obowiązywania. Jednak nie jest on jedynym, jak stanowi art. 1012 kodeksu pracy.
W umowie o zakazie konkurencji należy określić zakres jego obowiązywania, co oznacza, że z umowy jasno wynika dla pracownika od jakich czynności powinien się powstrzymać.
Pogląd w tej sprawie wyraził Sąd Najwyższy, który w wyroku z dnia 2 grudnia 2010 r., sygn. akt II PK 134/2010 uznał, iż: ,,pracodawca nie może pozostawić pracownika w niepewności co do tego, jaki jest zakres zawiązania go zakazem prowadzenia działalności konkurencyjnej”.
Jak wynika z art. 1012 kodeksu pracy w przypadku umów o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy pracownikowi należy się odszkodowanie. Czym ono jest?
W kwestii tej wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Szczecinie, który w wyroku z dnia 29 września 2016 r., sygn. akt III APa 2/16 wskazał, iż: ,,Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia stanowi istotne ograniczenie możliwości zarobkowych pracownika, a tym samym może powodować utratę przez niego możliwości osiągnięcia określonych korzyści majątkowych związanych z podjęciem dowolnego zatrudnienia albo własnej działalności gospodarczej lub zarobkowej. Świadczenie pracodawcy (odszkodowanie) wynikające z umowy o zakazie konkurencji obejmuje w ustalonej zryczałtowanej kwocie domniemane utracone korzyści w postaci nieosiągniętych dochodów. Odszkodowanie stanowi ekwiwalent świadczenia pracownika wyrażającego się w zaniechaniu określonego działania. Jeżeli pracownik efektywnie powstrzymywał się od podjęcia działalności konkurencyjnej choćby przez pewien czas obowiązywania zakazu konkurencji, może mieć zrekompensowane utracone z tego tytułu dochody choćby w postaci wypłaconej części (niektórych rat) odszkodowania jako świadczenia wzajemnego pracodawcy.”
Jak zważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 lipca 2015 r., sygn. akt I PK 252/14: ,,Nieustalenie w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy odszkodowania lub ustalenie odszkodowania w wysokości niższej niż wynikająca z obowiązujących przepisów nie powoduje nieważności takiej urnowy Postanowienie umowy niezgodne z przepisami Kodeksu pracy zostaje zastąpione odpowiednim przepisem tego aktu.”
Czy klauzula o zakazie konkurencji może zostać zawarta w umowie cywilnoprawnej?
Tak, zasada swobody umów- art. 3531 kc.
III CKN 579/01, teza: ,,zleceniobiorca może zgodnie z zasadą swobody umów zobowiązać się wobec zleceniodawcy do niepodejmowania działań konkurencyjnych w czasie trwania umowy”
,,jeśli zatem klauzula w zakresie trwania umowy dopuszczalna jest w ramach stosunku pracy to nie można przyjąć, że wprowadzenie przez strony takiej klauzuli w umowie zlecenia sprzeciwia się ustawie, zasadom współżycia społecznego lub naturze stosunku zlecenia”
