Aktualności

Czym jest zachowek i komu przysługuje?

Instytucja zachowku służy ochronie interesów majątkowych najbliższych członków rodziny spadkodawcy wymienionych w art.991 § 1 k.c., przez zapewnienie im, niezależnie od woli spadkodawcy a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości ich udziału w spadku, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniu z tego tytułu. (Wyrok SN z dnia 13 czerwca 2013 r., sygn. akt. V CSK 385/12).

Zgodnie z art. 991 KC uprawnionymi do zachowku są: zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.

W przypadku, gdy:

• uprawniony jest trwale niezdolny do pracy, albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni- 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym;

• w innych przypadkach- ½ wartości tego udziału.

Zachowek nie przysługuje:

• osobom, które na podstawie przepisów prawa spadkowego, traktowane są jako osoby, które nie dożyły otwarcia spadku, tzn. które zrzekły się dziedziczenia, osoby, które uznane zostały za niegodne lub odrzuciły spadek, który przysługiwał im z mocy ustawy;

• osoby, które zostały wydziedziczone w testamencie;

• małżonkowi spadkodawcy, jeżeli został on wyłączony od dziedziczenia na podstawie art. 940 k.c.: małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione).

W jaki sposób ustala się wysokość zachowku?

Pierwszym krokiem jest określenie udziału spadkowego, daje on podstawę do obliczania zachowku. Kolejnym krokiem jest ustalenie wartości pieniężnej spadku, do której należy doliczyć wartość określonych darowizn, których spadkodawca dokonał (jest to substrat zachowku). Ostatnim krokiem jest pomnożenie substratu zachowku, przez ułamek wyrażający udział spadkowy.

Iloczyn będzie wysokością zachowku.

Przykład:

Rodzice mają troje dzieci. Na rzecz jednego z dzieci przekazują w 2005 r. działkę o wartości 150 tys. zł. W 2009 przekazują drugiemu dziecku działkę, o wartości 150 tys. zł. Trzecie dziecko nie otrzymuje nic, jednakowoż w przyszłości ma otrzymać działkę o wartości 250 tys. zł wraz z domem.

W 2014 r. umiera ojciec, który nie pozostawia po sobie testamentu, a w roku 2016 umiera matka.

Czy zatem któremuś z rodzeństwa przysługuje zachowek?

Rodzeństwo dziedziczy po rodzicach po równo. Każdemu z nich przypada 1/3 udziału w spadku.

Majątkiem jaki pozostał po rodzicach jest działka o wartości 250.000 zł wraz z domem. Do wartości pieniężnej spadku w wysokości 250.00 należy doliczyć dwie darowizny po 150.000 zł każda.

250.000+ 2x 150.000= 550.000

Zachowek jaki przypada w sytuacji, gdy każde dziecko jest pełnoletnie i zdolne do wykonywania pracy wynosi ½ wartości udziału spadkowego.

Zatem, aby obliczyć zachowek należy przyjąć:

1/3 x 1/2= 1/6

550.000 zł x 1/6 = 91 700 zł

Ostatniej z rodzeństwa, która nie otrzymała darowizny przypada zachowek w wysokości 91 700 tys zł. Może ona ponadto żądać od obdarowanego rodzeństwa wypłacenia kwoty w wysokości 58.300 zł potrzebnej do uzupełnienia zachowku.

Odpowiedzialność obdarowanego za zachowek (art. 1000 k.c.):

1. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

2. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

3. Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny.

Oraz art. 1001 k.c.: Spośród kilku obdarowanych obdarowany wcześniej ponosi odpowiedzialność stosownie do przepisów artykułu poprzedzającego tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby, która została obdarowana później.