Jak stanowi art. 141 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego matce dziecka pozamałżeńskiego przysługują roszczenia przeciwko ojcu dziecka.
W rzeczonym artykule wskazano, iż ojciec dziecka jest zobowiązany do pokrycia kosztów związanych z ciążą i porodem. Do kosztów tych zaliczyć można, np. opiekę lekarską i położniczą, zakup wyprawki dla dziecka. Gdyby w wyniku ciąży lub porodu matka musiała ponieść inne niezbędne wydatki lub wyjątkowe straty majątkowe może zażądać by ojciec dziecka pokrył część tychże wydatków lub strat przez nią poniesionych.
Drugie roszczenie polega na zobowiązaniu ojca dziecka do zwrotu kosztów utrzymania matki dziecka w trzymiesięcznym okresie porodu. Jednakże zobowiązanie to z ważnych powodów może zostać przedłużone. Powodem przedłużenia tego okresu może być, np. zły stan zdrowia matki, bądź zły stan zdrowia dziecka, który powoduje że dziecko musi być pod stałą opieką matki.
W uchwale z dnia 23 kwietnia 1976 r., sygn. akt III CZP 20/76 Sąd Najwyższy orzekł, iż: ,,korzystanie przez matkę z bezpłatnego urlopu w celu sprawowania opieki nad dzieckiem może stanowić ważną przyczynę żądania udziału ojca w kosztach jej utrzymania przez czas dłuższy niż trzy miesiące.”
Natomiast w wyroku z dnia 29 września 1978 r., sygn. akt II CR 418/78 Sąd Najwyższy orzekł, iż: ,,przedłużenie obowiązku utrzymania matki stanowi dalszą ochronę praw dziecka. Zabezpieczenie utrzymania matce ma, w swej istocie, na celu zapewnienie dziecku niezbędnej opieki w sytuacji szczególnej, w której, w okolicznościach konkretnej sprawy, jest to możliwe tylko przez matkę, która w okresie zaprzestania w związku z tym pracy zarobkowej nie ma środków do zapewnienia sobie niezbędnego utrzymania.”
Podstawą roszczeń wynikających z art. 141 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego są wyłącznie ciąża i poród, w tym również poród przedwczesny. Gdyby doszło do poronienia lub matka dziecka poddała się zabiegowi przerwania ciąży wówczas roszczenia wynikające z powyższego artykułu nie przysługują.
Roszczenia jakie wynikają z art. 141 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, które przysługują matce dziecka, które pochodzi ze związku pozamałżeńskiego. Matka kieruje roszczenie przeciwko ojcu dziecka, zatem niezbędne jest prawne ustalenie ojcostwa. Z powyższego wynika, że matka dziecka nie może wystąpić z roszczeniem przed uznaniem ojcostwa lub przed ustaleniem ojcostwa przez sąd.
Roszczenia matki dziecka pozamałżeńskiego mogą zostać zgłoszone łącznie z powództwem o ustalenie ojcostwa. W przypadku gdy dziecko urodzi się żywe taka procedura ma miejsce. Gdyby dziecko urodziło się martwe jak wynika z art. 84 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zarówno matka jak i ojciec nie mogą wystąpić z żądaniem ustalenia ojcostwa przez sąd po śmierci dziecka. Dlatego też w ostatnim zdaniu art. 141 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazano, że omawiane roszczenia przysługują matce także w wypadku, gdy dziecko urodziło się nieżywe.
Zakres obowiązku ojca istnieje w rozmiarze jaki odpowiada okolicznościom konkretnej sprawy, wydatkami jakie zostały przez matkę poniesione. Ojciec obowiązany jest do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom. Co należy rozumieć przez sformułowanie: ,,rozmiar odpowiadający okolicznościom”? Można przez nie rozumieć udział ojca w kosztach poniesionych przez matkę w związku z ciążą i porodem. Ze względu na określenie w jakim zakresie ojciec powinien ponieść koszty utrzymania matki niezbędne jest ustalenie, czy i w jakiej wysokości wzrosły koszty utrzymania matki z kosztami jakie ponosiła ona przed ciążą i porodem.
Ustalając zakres obowiązku ojca należy wziąć pod uwagę możliwości zarobkowe zarówno ojca jak i matki dziecka. Możliwa jest zatem sytuacja, że w wyniku braku możliwości zarobkowych ojca nie zostanie on zobowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania matki. Możliwa jest również sytuacja odwrotna, w której to matka pozbawiona jest możliwości zarobkowych, wówczas ojciec dziecka obowiązany jest do ponoszenia kosztów utrzymania matki w całości, o ile oczywiście jego sytuacja majątkowa na to pozwala.
Ustalenie płatności:
Gdy matka dziecka zgłosi samo roszczenie o pokrycie wydatków i strat poniesionych ze względu na ciążę i poród sąd może zasądzić od ojca kwotę pieniężną, która zostanie wypłacona jednorazowo.
Gdy roszczenie dotyczy kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki tak jak w przypadku roszczeń alimentacyjnych udział ojca może zostać określony w miesięcznych ratach.
Jak wspomniano wcześniej trzymiesięczny okres może zostać przedłużony, dlatego też gdy da się go określić należy go wskazać w orzeczeniu lub zawartej między stronami ugodzie. Gdyby jednak okresu nie udało się z góry ustalić nie określa się czasowej granicy obowiązku nałożonego na ojca dziecka. Wówczas w razie ustania przyczyny ze względu, na którą obowiązek został przedłużony ojciec dziecka na podstawie art. 138 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (tj. zmiana orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego) może żądać uznania, że zobowiązanie do łożenia na utrzymanie matki ustało.
Omawiane w niniejszym artykule roszczenia tak jak roszczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem 3 lat, licząc od dnia porodu.
