W jaki sposób następuje przyjęcie lub odrzucenie spadku?
Zgodnie z art. 1012 Kodeksu Cywilnego spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniami tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.
W przypadku przyjęcia prostego spadkobierca będzie odpowiadał za długi spadkowe zarówno z majątku spadkowego jak i osobistego. Natomiast przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że za długi spadkowe spadkobierca odpowiada tylko do wysokości majątku spadkowego.
Oświadczenie o przyjęciu prostym jak i przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, jak i o odrzuceniu spadku może zostać złożone przed sądem rejonowym lub przed notariuszem. Oświadczenie takie może być również złożone w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku.
Często zdarza się, że jeden ze spadkobierców, np. dziecko zmarłego odrzuca spadek, bo uważa że dzięki temu spadek przejdzie na rzecz osoby mu bliskiej, np. małżonka zmarłego. Rozumowanie takie jest błędne, bowiem w momencie odrzucenia spadku przechodzi on na kolejnych spadkobierców, będą to np. wnuki zmarłego.
Czy w takiej sytuacji możliwe jest cofnięcie oświadczenia o odrzuceniu spadku?
Jak stanowi art. 1018 § 2 Kodeksu Cywilnego oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie może być odwołane.
Jednakowoż zgodnie z art. 1019 jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli, z następującymi zmianami:
-
- uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia,
-
- spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.
Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd.
Powyższe przepisy mają zastosowanie, gdyby np. jeden ze spadkobierców zażądał od drugiego, że ma on odrzucić spadek, lub kierował pod jego adresem groźby.
Termin na uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia wynosi:
- w przypadku oświadczenia złożonego pod wpływem błędu- 1 rok od jego wykrycia;
- w przypadku oświadczenia złożonego pod wpływem groźby- 1 rok od chwili, gdy stan obawy ustał.
Andrzej Kidyba w komentarzu do Kodeksu Cywilnego, tom IV, spadki, wyd. IV: ,,spadkobierca składa oświadczenie woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku pod wpływem błędu, jeżeli w chwili składania tego oświadczenia był w błędzie co do treści czynności prawnej- art. 84 § 1 Kodeksu Cywilnego, a błąd był obiektywnie i subiektywnie istotny.
Kodeks Cywilny reguluje czym jest błąd istotny: ,,Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści”.
Dla oceny czy błąd jest istotny niezbędne jest ustalenie, czy gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu złożyłby oświadczenie o przyjęciu czy też odrzuceniu spadku o konkretnej treści.
Czy osoba, która złożyła oświadczenie woli o odrzuceniu spadku, może powołać się na przepis z art. 1019 Kodeksu Cywilnego, gdyby odrzuciła spadek, bo nie znała wszystkich przedmiotów spadkowych?
Nad tą kwestią pochylił się Sąd Najwyższy, który w postanowieniu z dnia 1 grudnia 2011 r., sygn. akt I CSK 85/11 zważył, iż: ,,O błędzie co do przedmiotu spadku można mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy, czy też inaczej, gdy "błąd jest usprawiedliwiony okolicznościami sprawy".
Oraz w postanowieniu z dnia 29 listopada 2012 r., sygn, akt II CSK 172/12 Sąd Najwyższy stwierdził, iż: ,,Poprzestanie na pozbawionym podstaw przypuszczeniu dotyczącym stanu majątku spadkowego jest wyrazem braku należytej staranności, który uniemożliwia uchylenie się od skutków prawnych złożenia albo niezłożenia oświadczenia woli w oparciu o przepisy o wadach oświadczenia woli, jeśli pomiędzy niedołożeniem wymaganej w okolicznościach sprawy dbałości a brakiem rozeznania co do przedmiotu spadku zachodzi zależność przyczynowo-skutkowa. Wobec tego za błąd istotny spadkobiercy uznać należy brak wiedzy o stanie spadku, mimo podjęcia właściwych i możliwych działań, zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu spadku.”
