Dzisiejszym tematem naszych rozważań będzie przepis stanowiący o stalkingu. Został on wprowadzony do polskiego systemu prawnego stosunkowo niedawno. Wszedł on w życie 6 czerwca 2011 roku.
W art. 190a kodeksu karnego został zdefiniowany jako uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej i wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność.
Kara jaka grozi za to przestępstwo wynosi do 3 lat pozbawienia wolności.
Pojęcie stalkingu wywodzi się z języka angielskiego. Stalker jest to natręt, osoba śledząca, podkradająca się.
Ustawodawca wprowadzając omawiany przepis do kodeksu karnego miał na celu prawnokarną ochronę dobra prawnego, którym jest wolność człowieka.
By czyn zabroniony wypełniał znamiona przestępstwa z art. 190a § 1 kodeksu karnego musi cechować się uporczywością.
W kodeksie karnym nie zdefiniowano tego pojęcia, jednakowoż Sąd Najwyższy wielokrotnie pochylał się na tą kwestią.
Przykładowo, w wyroku z dnia 12 grudnia 2013 r., sygn. akt 417/13: „By zachowanie mogło być uznane za stalking, nękanie przez sprawcę musi być uporczywe, a zatem polegać na nieustannym oraz istotnym naruszaniu prywatności innej osoby oraz na wzbudzeniu w pokrzywdzonym uzasadnionego okolicznościami poczucia zagrożenia. Ustawodawca nie wymaga przy tym, aby zachowanie stalkera niosło ze sobą element agresji. Nadto prawnie irrelewantne jest w kontekście strony podmiotowej tego przestępstwa, czy czyn sprawcy powodowany jest żywionym do pokrzywdzonego uczuciem miłości, nienawiści, chęcią dokuczenia mu, złośliwością czy chęcią zemsty. Dla bytu tego przestępstwa nie ma znaczenia, czy sprawca ma zamiar wykonać swoje groźby. Decydujące jest tu subiektywne odczucie zagrożonego, które musi być oceniane w sposób zobiektywizowany.”
W uchwale z dnia 9 czerwca 1975 r., sygn. akt VI KZP 13/75 Sąd Najwyższy orzekł, iż znamię uporczywości łączy w sobie dwa elementy:
- postępowanie sprawcy od strony podmiotowej polegające na szczególnym nastawieniu psychicznym wyrażającym się w nieustępliwości, chęci postawienia na swoim (obojętnie z jakich pobudek), podtrzymywaniu własnego stanowiska na przekór ewentualnym próbom jego zmiany,
- element obiektywny, polegający na trwaniu takiego stanu rzeczy przez pewien dłuższy czas.
Kancelaria Radcy Prawnego jako przykłady zachowań wypełniających znamiona stalkingu przedstawia:
- częste nachodzenie drugiej osoby w miejscu jej zamieszkania lub jego pobliżu;
- częste nachodzenie drugiej osoby w miejscu jej pracy lub jego pobliżu;
- obserwowanie drugiej osoby, przyglądanie się jej;
- przyglądanie się rozkładowi dnia drugiej osoby w celu aranżowania przypadkowych spotkań;
- fotografowanie lub nagrywanie drugiej osoby za pomocą urządzeń służących do rejestrowania obrazu czy też dźwięku;
- uporczywe grożenie drugiej osobie, bądź osobom jej najbliższym;
- częste wysyłanie SMS, dzwonienie do drugiej osoby;
- nękanie drugiej osoby poprzez komunikatory internetowe
Drugim elementem, który niezbędny jest do wypełnienia znamion przestępstwa stalkingu jest uzasadnione poczucie zagrożenia przez osobę, której stalking dotyczy.
Subiektywna ocena pokrzywdzonego co do istnienia poczucia zagrożenia musi być uzasadniona okolicznościami. Oznacza to, że każda osoba o podobnej do ofiary stalkingu osobowości i zbliżonej sytuacji czułaby się przez zachowanie sprawcy zagrożona.
Dla wypełnienia znamion stalkingu konieczne jest również, by sprawca poprzez swoje działanie istotnie naruszył prywatność swojej ofiary. Ochrona prywatności zagwarantowana została w art. 47 Konstytucji RP, zgodnie z którym ,,każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.” Ustawodawstwo polskie nie definiuje, czym jest prawo do prywatności. Jednakże posłużyć możemy się wyjaśnieniami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który wskazuje, iż: ,,prawo do prywatności obejmuje integralność fizyczną i psychiczną osoby ludzkiej” oraz ,,prawo do nawiązywania i utrzymywania stosunków z innymi, zwłaszcza w sferze uczuciowej”.
Również w kodeksie cywilnym, w art. 23 zagwarantowano ochronę dóbr osobistych. W rzeczonym przepisie wskazane zostały dobra osobiste, które podlegają ochronie. Są nimi w szczególności: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Katalog ten jest katalogiem otwartym, dlatego też za dobro osobiste człowieka możemy uznać jego prawo do intymności.
By naruszenie prywatności można było uznać za znaczące ofiara musi odczuwać istotne zagrożenie ze względu na zachowanie sprawcy.
Przykład:
Marcel W., były partner Eweliny Z. od momentu rozstania ze swoją partnerką (miało to miejsce rok temu) nachodzi ją w miejscu zamieszkania, przez kilka godzin obserwuje okna jej mieszkania. Każdego dnia wysyła do niej kilkanaście SMS, z których wynika że jest ona przez niego obserwowana. Od 2 miesięcy Ewelina Z. spotyka się z Jakubem K. Marcel W. groził ostatnio Ewelinie Z., że jeśli nie przestanie się spotykać z Jakubem K., to coś mu się stanie.
Powyższy przykład wyczerpuje znamiona stalkingu.
Stalkingiem jest nie tylko uporczywe nękanie drugiej osoby, ale również podszywanie się pod nią, wykorzystanie jej danych osobowych czy wizerunku. Sprawca podszywając się pod drugą osobę ma na celu wyrządzenie jej szkody majątkowej lub osobistej. Działaniem, które prowadzi do wyrządzenia szkody majątkowej poprzez podszywanie się jest, np. dokonywanie zakupów internetowych wprowadzając dane ofiary przestępstwa. Wykorzystanie wizerunku, a tym samym wyrządzenie ofierze przestępstwa szkody niemajątkowej będzie, np. wykorzystanie zdjęć drugiej osoby na portalu społecznościowym.
Znamion przestępstwa z art. 190a § 2 k.k. nie wyczerpuje sytuacja, w której sprawca grozi drugiej osobie, że wykorzysta jej wizerunek. Nad powyższą kwestią pochylił się Sąd Najwyższy, który w wyroku z dnia 27 stycznia 2017 r., sygn. akt V KK 347/16 zważył, iż: ,,przestępstwo określone w art. 190a § 2 k.k. może być popełnione wyłącznie w zamiarze bezpośrednim, tak więc dla realizacji jego znamion nie jest wystarczające, aby sprawca jedynie godził się na wyrządzenie swoim działaniem szkody osobie, pod którą się podszywa, wykorzystując jej wizerunek lub dane osobowe.”
Wartym podkreślenia jest, iż przestępstwo to jest przestępstwem formalnym, bez znaczenia jest bowiem czy nastąpiła szkoda majątkowa bądź
osobista.
Przykłady:
- Aleksandra P. skonfliktowana z Zuzanną B. założyła konto na portalu randkowym, wykorzystując zdjęcia, dane osobowe oraz numer telefonu Zuzanny B. Zuzanna B. o istnieniu tego konta dowiedziała się od znajomego.
- Krzysztof J. dokonując zakupów przez internet wykorzystał dane osobowe swojego brata. Gdy brat Tomasz J. otrzymał fakturę był bardzo zaskoczony, bowiem w ostatnim czasie nie dokonywał żadnych zakupów internetowych.
- Marcelina G. zagroziła, że użyje zdjęć na portalu, który pomaga początkującym modelkom w znalezieniu pracy, bo jej zdaniem przyjaciółka ta ma lepszą figurę. Ostatecznie groźby tej nie spełniła.
W którym z powyższych przykładów możemy mówić o stalkingu?
Są to następujące przykłady: numer 1 i numer 2. W przykładzie nr 3 do popełnienia przestępstwa nie doszło.
Konsekwencje karne grożące za popełnienie czyny zabronionego w postaci stalkingu są następujące:
Za uporczywe nękanie oraz podszywanie się pod inną osobę, wykorzystanie jej wizerunku lub danych osobowych w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej grozi kara do 3 lat pozbawienia wolności.
Jeśli w wyniku przestępstwa stalkingu ofiara targnie się na własne życie wówczas sprawcy grozi kara do 10 lat pozbawienia wolności.
Tryb ścigania przestępstwa stalkingu:
W przypadku uporczywego nękania oraz podszywania się pod inną osobę, wykorzystania jej wizerunku lub danych osobowych w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej ściganie następuje na wniosek osoby poszkodowanej.
Natomiast w przypadku, gdy ofiara stalkingu targnie się na własne życie ściganie następuje w trybie publiczno- skargowym.
