Aktualności

Na mocy umowy darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.

Umowa ta powinna mieć formę aktu notarialnego, mimo niezachowania wskazanej formy umowa będzie ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.

W art. 898 kodeksu cywilnego wskazano na możliwość odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności.

Jak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 października 2005 r., sygn. akt I CK 112/05: ,,z chwilą dokonania darowizny powstaje między darczyńcą a obdarowanym szczególny stosunek osobisty, mający charakter moralny, a przejawiający się obowiązkiem wdzięczności obdarowanego”.

Zgodnie z art. 898 kodeksu cywilnego odwołanie darowizny jest możliwe wyłącznie ze względu na zachowanie obdarowanego, które nastąpiło po zawarciu umowy darowizny. Instytucja odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności ma na celu pozbawienie obdarowanego tytułu, jaki otrzymał w drodze umowy darowizny, a w efekcie niewdzięczności odzyskanie go przez darczyńcę.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 października 1999 r., sygn. akt II CKN 528/98 zważył, iż: ,,decydujące znaczenie mają zachowania w okresie między dokonaniem a odwołaniem darowizny.”

Zachowaniem obdarowanego może być zarówno działanie jak i zaniechanie.

Przy ocenie sprawy o odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności należy wziąć pod uwagę całokształt okoliczności w rozpatrywanym przypadku, w tym m.in. zwyczaje panujące w określonych środowiskach społecznych, które nie wykraczają poza wypadki życiowych konfliktów.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 kwietnia 1997 r., sygn. akt III CKN 43/96 orzekł, iż: ,,rażąca niewdzięczność obdarowanego jako przesłanka odwołania darowizny powinna być wykładana z zastosowaniem kryteriów zobiektywizowanych.”

Natomiast w wyroku z dnia 13 października 2005 r., sygn. akt I CK 112/05 Sąd Najwyższy zważył, iż: ,,decydujące są kryteria obiektywne oraz subiektywne, a w ramach subiektywnych istotną rolę odgrywają odczucia darczyńcy, a konkretnie to, czy zachowanie obdarowanego było przez niego odebrane jako dotkliwie krzywdzące i wysoce niewłaściwe.”

Czym jest ,,rażąca niewdzięczność”?

Ustawodawca nie zdefiniował powyższego pojęcia. Pomocne jest zatem orzecznictwo Sądu Najwyższego:

1. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 sierpnia 2014 r., sygn. akt I CSK 592/13: ,,niezdefiniowane pojęcie rażącej niewdzięczności ma możliwość objęcia ochroną darczyńcy we wszystkich wypadkach, w których obiektywnie i subiektywnie oceniane naganne zachowanie obdarowanego budzi ostry sprzeciw jako niewłaściwe i przykre dla darczyńcy do tego stopnia, że odmowa darczyńcy prawa unicestwienia skutków darowizny kłóci się z elementarnym poczuciem przyzwoitości.”
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2016 r., sygn. akt I CSK 209/15: ,,przesłanka niewdzięczności ma kwalifikowany charakter odnoszący się do zachowań, które oceniają rozsądnie, przy uwzględnieniu miernika obiektywnego i subiektywnego, muszą być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę.”
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2000 r., sygn. akt I CKN 919/98: ,,niewdzięczne będzie każde zachowanie obdarowanego, niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę, przy czym aby zostało uznane za ,,rażąco niewdzięczne”, musi cechować je znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej. Dlatego pod pojęcie ,,rażącej niewdzięczności” podpadają przede wszystkim przestępstwa skierowane przeciwko życiu, zdrowi, czci i godności osobistej, a wreszcie przeciwko majątku darczyńcy. Cechy rażącej niewdzięczności mogą mieć także inne zachowania wysoce nieprzyjazne kierowane bezpośrednio wobec darczyńcy jak i także w stosunku do osoby jemu bliskiej. W każdym jednak przypadku niezależnie od tego, czy będą to działania, czy zaniechania obdarowanego wymagane jest ujawnienie po jego stronie zamiaru pokrzywdzenia darczyńcy.”
4. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2003 r., sygn. akt IV CKN 115/01: ,,Pod pojęcie rażącej niewdzięczności podpada tylko takie zachowanie się obdarowanego, polegające na działaniu lub zaniechaniu skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy, które oceniając rzecz rozsądnie, musi być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę. Chodzi tu przede wszystkim o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo mieniu darczyńcy oraz o naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych (rodzinnych) łączących go z darczyńcą oraz obowiązku wdzięczności.”
5. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2001 r., sygn. akt V CKN 1599/00: ,,Ustawodawca nie sprecyzował pojęcia "rażąca niewdzięczność", gdyż jest to niemożliwe z uwagi na zróżnicowane sytuacje życiowe, posłużył się formułą ogólną, pozostawiając sądowi ocenę na podstawie konkretnych okoliczności sprawy. Według ugruntowanego w orzecznictwie stanowiska za niewdzięczność przyjmuje się świadome naruszenie podstawowych obowiązków ciążących na obdarowanym względem darczyńcy, krzywdzące darczyńcę.”
6. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 1997 r., sygn. akt I CKN 117/97: ,,przesłanki rażącej niewdzięczności nie spełniają zachowania obdarowanego niewykraczające poza zwykłe konflikty życiowe, czy rodzinne.”
7. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 października 1999 r., sygn. akt II CKN 528/98: ,,Uzasadniająca odwołanie darowizny niewdzięczność musi być rażąca, a taka występuje w szczególności wówczas, gdy obdarowany dopuszcza się w stosunku do darczyńcy czynu przestępczego skierowanego przeciwko jego życiu, nietykalności cielesnej, zdrowiu fizycznemu lub psychicznemu, czci i godności osobistej i zawodowej oraz przeciwko mieniu darczyńcy.”

Kiedy i czy w ogóle kłótnie rodzinne mogą usprawiedliwiać odwołanie darowizny?

Warto podkreślić, że darczyńca nie zasługuje na ochronę, gdy sam powoduje konflikty.

Jako przykład wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 1999 r., sygn. akt I CKN 174/98: ,,Ustawa wymaga bowiem, aby niewdzięczność obdarowanego była rażąca, a więc wymaga, aby przybrała postać kwalifikowaną, którą charakteryzuje nasilenie złej woli i naganności zachowania się obdarowanego. Takiej szczególnie negatywnej oceny nie sposób formułować, gdy istotną przyczynę konfliktów występujących pomiędzy stronami umowy darowizny stanowi zachowanie się darczyńcy.”

Oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 1997 r., sygn. akt I CKN 117/97: ,,Nie uzasadnia więc odwołania darowizny dopuszczenie się przez obdarowanego takich czynów, które w danych okolicznościach i warunkach nie wykraczały poza zwykłe przypadki życiowych konfliktów.”

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2001 r., sygn. akt II CKN 818/00: ,,Nie mogą być uznane za rażącą niewdzięczność przykrości i krzywdy czynione impulsywnie, lecz mieszczące się w granicach zwykłych konfliktów życia codziennego.”