Zagadnienia związane z umową dożywocia uregulowane są w kodeksie cywilnym, jest to zatem umowa cywilnoprawna. Należy ona do umów dwustronnie zobowiązujących, wzajemnych i odpłatnych.
Stronami tejże umowy są nabywca nieruchomości i jej zbywca.
Na mocy umowy dożywocia na nabywcę nieruchomości zostaje przeniesiona jej własność w zamian za dożywotnie utrzymanie zbywcy.
Zgodnie z zasadą swobody umów zagwarantowaną w art. 3531 kodeksu cywilnego w umowie strony określają treść i zakres świadczeń, które będą należne dożywotnikowi.
Nabywca w przypadku braku odmiennej umowy powinien przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.
Stosunek dożywocia powstaje w drodze umowy. Może nastąpić jedynie na rzecz osoby fizycznej. Nabywcą natomiast może być zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, o ile posiada zdolność prawną. Dożywocie może być ustanowione na zbywcę nieruchomości i osoby mu bliskie (małżonek, krewny, powinowaty), a także osoby spoza wyżej wymienionego kręgu, jeśli łączą je ze zbywcą bliskie stosunki, np. konkubent.
Umowa dożywocia wymaga formy aktu notarialnego. Niezachowanie takiej formy będzie powodowało jej nieważność.
Prawo wynikające z umowy dożywocia jest prawem niezbywalnym. Wygasa najpóźniej z chwilą śmierci osoby uprawnionej, o ile nie została wcześniej rozwiązana lub dożywotnik (tj. zbywca nieruchomości) zrzekł się świadczeń określonych w umowie dożywocia w całości. Zrzeczenie się dożywocia musi zostać dokonane w formie aktu notarialnego.
Zachowek przysługuje najbliższej rodzinie spadkodawcy w sytuacji gdy zostali pominięci w testamencie bądź darowiznach zrealizowanych przed jego śmiercią.
Uprawnionymi do zachowku są:
- zstępni zmarłego,
- małżonek zmarłego,
- rodzice, gdyby byli powołani do spadku z ustawy.
Umowa dożywocia jest umową odpłatną. W związku z czym spadkobiercy nie będą mogli żądać zachowku od wartości nieruchomości przekazanej w drodze umowy dożywocia.
Wartość nieruchomości, która została przekazana w drodze dożywocia nie będzie wliczana do substratu zachowku.
Samo zawarcie umowy dożywocia nie będzie powodowało pozbawienia roszczenia o zachowek. Masa spadku będzie obniżona o wartość nieruchomości, która jest przedmiotem umowy dożywocia.