Przyjęcie lub odrzucenie spadku jest czynnością prawną jednostronną. Polega na złożeniu oświadczenia woli przez spadkobiercę.
Spadkobierca może:
- przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste),
- przyjąć spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza),
- odrzucić spadek.
Przyjęcie proste spadku oznacza, że za długi spadkowe odpowiada bez żadnych ograniczeń spadkobierca, odpowiada on za wszystkie długi, całym swoim majątkiem.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że spadkobierca odpowiada za długi spadkodawcy wyłącznie do wartości spadku.
Gdy spadkobierca odrzuca spadek zostaje on wówczas wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.
Spadkobierca na oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku ma 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swojego powołania. Gdy spadkobierca nie złoży oświadczenia we wskazanym powyżej terminie to przyjmuje się, że przyjął on spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone zarówno przed sądem jak i notariuszem. Można je złożyć w formie ustnej lub pisemnie z urzędowo poświadczonym podpisem.
Gdy oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zostanie złożone nie może być odwołane.
Zgodnie z art. 101 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.
Ustawodawca wprowadzając omawiane uregulowanie miał na celu ograniczenie możliwości działania rodziców na szkodę dziecka.
W ustawodawstwie polskim nie zdefiniowano czym jest zwykły zarząd. Zagadnieniem tym zajął się Sąd Najwyższy, który w postanowieniu z dnia 17 października 2000 r., sygn. akt I CKN 319/00 zważył, iż: ,,Przy wykładni pojęcia czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu w rozumieniu art. 101 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego należy stosować obiektywne i sprawdzalne- w okolicznościach rozpoznawanej sprawy- kryteria, które m.in. obejmują ciężar gatunkowy i wartość przedmiotu dokonywanej czynności, jej skutków w sferze majątku małoletniego, szeroko pojęte dobro dziecka i ochrona jego interesów życiowych.”
Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 15 lipca 2005 r., sygn. akt IV CK 20/05 wypowiedział się co do kwestii odrzucenia spadku w imieniu małoletniego przez rodzica: ,,Ze względu na małoletniość wnioskodawcy zastosowanie miał ponadto art. 101 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stąd na złożenie w imieniu wnioskodawcy oświadczenia o odrzuceniu spadku konieczne było uprzednie zezwolenie sądu opiekuńczego.”
Odrzucenie spadku przez rodzica może być rozumiane jako działanie na szkodę małoletniego. Małoletni w spadku mógłby otrzymać znaczną kwotę pieniężną, która pozwoliłaby mu w przyszłości, np. zakup mieszkania. Dlatego też w każdej takiej sprawie powinien wypowiedzieć się sąd opiekuńczy mający na względzie szeroko pojęte dobro małoletniego.
Czy zgoda sądu opiekuńczego jest konieczna do złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza w imieniu małoletniego przez rodziców?
Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 25 lutego 2014 r., sygn. akt IV CSK 304/14, zważył iż: ,,według judykatury nabycie spadku przez osobę niemającą pełnej zdolności do czynności prawnych, a więc między innymi przez osobą małoletnią z wyjątkiem sytuacji, gdy następuje na podstawie oświadczenia o przyjęciu spadku wprost, które wymaga zgody sądu opiekuńczego jest zawsze bezpłatnym przysporzeniem, którego rozmiar określa ustawa.”
Jak wynika z powyższego zgoda sądu opiekuńczego nie jest wymagana z przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Warto podkreślić, że gdyby spadkobierca uchybił sześciomiesięcznemu terminowi na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zakłada się, że spadek jest przez niego przyjmowany z dobrodziejstwem inwentarza. W związku z czym zgoda sądu opiekuńczego nie jest wymagana.